Klasztor augustianów i Bazylikę Wniebowzięcia Marii Panny znajdziemy „na Mendlaku” – czyli przy placu Mendlovo náměstí. Klasztor ma długą i ciekawa historię. Historię, która skupia się głownie na dwóch barwnych postaciach.
Pierwsza z nich to Ryksa Elżbieta. Córka ostatniego Piasta z linii wielkopolskiej, króla Polski Przemysła II. Królowa Polski i Czech. Ryksa była królową dwukrotnie, w latach 1303-1305 i 1306-1307. W wieku 17 lat, kilka dni przed śmiercią pierwszego męża (Wacław II) rodzi córkę Agnieszkę. W spadku dostaje okrągłą sumę 20000 grzywien srebra. Wkrótce z braku męskich potomków rodu Przemyślidów staje się łakomym kąskiem dla chętnych na przejęcie tronu i wychodzi za mąż za Rudolfa III Habsburga. W wieku 19 lat zostaje wdową po raz drugi.
Wydawałoby się, że wszystko co było do przeżycia ma już ta młoda kobieta za sobą. Nic bardziej mylnego, jak mawia Radek Kotarski. Część pieniędzy, otrzymanych (znowu) w spadku, młoda królowa wydaje na wykup kilku miast we wschodnich Czechach. Osiada ostatecznie wraz córką w Hradcu Králové (przydomek „Królowej” pochodzi właśnie od tytułu Ryksy).
Za sprawą Jana Luksemburskiego (kolejny Czeski król) Ryksa Elżbieta poznaje Morawianina Henryka z Lipy – ten wkrótce został morawskim hetmanem ziemskim. Miedzy obojgiem rozpoczyna się ścisła współpraca, która z czasem przekształca się w romans i dozgonną miłość. Elżbieta zamieszkała w Brnie, aby być bliżej ukochanego. W tym czasie ufundowała klasztor cysterek w Starym Brnie (1323 r.), a także kilka innych budowli sakralnych. Po śmierci Henryka z Lipy, jego ciało pochowano na terenie klasztoru. Elżbieta wstąpiła do zakonu. Zmarła kilka lat później i spoczęła u boku swego ukochanego.
Drugą postacią, związaną z Klasztorem Starobrneńskim, jest Gregor Johann Mendel.
Od roku 1782 klasztor zajmowali augustianie, Grzegorz Mendel pełnił tam funkcję opata. Tutaj ciekawostka – w Brnie urzęduje jedyny opat augustianów na świecie (augustianie to zakon „żebraczy” i funkcja opata kłóci się trochę z ich regułą – jednak dla Brna papież uczynił wyjątek).
Mendel obecnie uznawany jest za prekursora genetyki – na terenie klasztoru prowadził badania nad dziedziczeniem cech, badając własności grochu. Wyniki jego badań doprowadziły do sformułowania podstawowych praw dziedziczenia, aczkolwiek wyniki jego prac uznanie zdobyły ładnych parę lat po śmierci naukowca. Za jego życia większy rozgłos przyniosły mu prace o meteorologii; o genetyce nikt wówczas jeszcze nie słyszał. Mendel był między innymi meteorologiem, hodowcą pszczół (te również krzyżował) i bankierem.
Na terenie opactwa funkcjonuje Mendelovo muzeum, gdzie przy akompaniamencie brzęczenia pszczół dowiemy się o naukowej działalności tego wszechstronnego człowieka. Do dziś na terenie opactwa obejrzeć możemy pozostałości po szklarni, w której Mendel prowadził badania, oraz meteorologiczną stację. Oprócz posągu Mendela, są tam jeszcze dwa pomniki – Františka Klácela, który również prowadził badania nad dziedziczeniem cech, oraz pomnik upamiętniający wypędzenie brneńskich Niemców po II Wojnie Światowej. W każdą ostatnią środę miesiąca wstęp do muzeum jest bezpłatny.
Klasztor klasztorem – ale większe wrażenie robi przyległa bazylika Wniebowzięcia Marii Panny. Jan Paweł II w roku 1987 podniósł rangę budowli do Bazyliki Minor. Bazylika jest postawiona na planie krzyża, w stylu gotyckim – przy czym jednak do budowy użyto głównie cegieł, a nie typowego dla gotyku kamienia. Klasztor i opactwo budowano za murami miasta (właściwie tuż przy średniowiecznych murach, których pozostałości oglądamy do dziś), ale wraz z rozszerzeniem linii obronnej, stały się częścią miasta.
