Rok temu przebojem świątecznych prezentów w Brnie stała się gra planszowa o nazwie Šalingrad. Polakom ta nazwa kojarzyć się może wyłącznie ze Stalingradem, ale jest to skojarzenie mylne, a gra nie ma nic wspólnego z wydarzeniami II Wojny Światowej. Gra nawiązuje do popularnej planszówki Scotland Yard, tyle że osadzona jest w geograficznych i historycznych realiach Brna. Zasady gry w największym skrócie są takie – grupka detektywów ściga po ulicach Brna tajemniczego Barona (tu kłania się historia z baronem Trenckiem, sławnym dowódcą, więzionym w Spirberskich kazamatach), używając przy tym środków komunikacji miejskiej.
Czemu zatem Šalingrad? Autorzy nawiązali w nazwie bezpośrednio tramwaju szynowego, a pośrednio – do stosunku „prażaków” do mieszkańców Brna. Pisząc w cudzysłowie, mam na myśli nie tylko mieszkańców Pragi, ale wszystkich mieszkańców Republiki Czeskiej spoza Brna. Tramwaj w języku czeskim to po prostu „tramvaj”, ale, o ile w Pradze czy Ostrawie jeżdżą tramvaje, to po Brnie jeździ šalina 🙂 Tak brzmi nazwa tego środka komunikacji w hantecu.
Hantec jest typowo brneńskim językiem, właściwie gwarą czy wręcz slangiem. Korzenie swoje ma w mowie potocznej głównie niższych warstw społecznych. Istnieje teoria, że to włóczędzy przybywający z Wiednia wytworzyli sposób, aby porozumieć się z miejscowymi. Dlatego powstał głownie poprzez wymieszanie słów czeskich z niemieckimi, ale też można tam odnaleźć wpływy jidysz, języka romskiego czy włoskiego.
W dziewiętnastym wieku i na początku dwudziestego hantec był używany w Brnie powszechnie. Dziś w użyciu zostało niewiele słów, sam hantec jest często niezrozumiały i dla samych mieszkańców Brna. Wśród nadal używanych słów jest wspomniana już šalina czy šalinkarta (bilet miesięczny). Inne przykłady hantecu z tłumaczeniem na czeski i polski:
hokna, fachna – práce (praca)
love, chechtáky – peníze (pieniądze)
čórka – krádež (kradzież)
betálné šnicl – pěkná dívka (śliczna dziewczyna)
pětka – desetikoruna (moneta 10 koron)
kilo – sto korun (100 koron)
tác – tisíc korun (1000 koron)
Prágl – Praha (Praga)
Augec – park Lužánky
Bástr – Bystrc (dzielnica Brna)
Blekfild – Černá pole (dzielnica Brna)
Kénik – Královo Pole (dzielnica Brna)
MonteBu – Kraví hora (wzgórze w Brnie)
Rivec – Riviéra (kąpielisko w Brnie)
Prigl – Brněnská přehrada
Špilas – zamek Špilberk